فرابورس ، یکی از مهمترین بازارهای سرمایه در ایران است و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار به فعالیت میپردازد. این بازار مالی در آبان ماه سال ۱۳۸۷ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. فرابورس از عبارت انگلیسی Over-the-counter یا به اختصار OTC به معنای خارج از بورس گرفته شده است. معمولاً شرکتهای کوچک و متوسط که به دنبال رشد و توسعه هستند به این بازار وارد میشوند.
هدف این بازار توسعه بازارها و ابزارهای مالی و فراهم کردن فرصتهای سرمایهگذاری برای شرکتهای کوچک و متوسط است که به دلیل محدودیتهای قانونی، فنی و یا مالی نمیتوانند به بازار بورس وارد شوند. شرکتهایی که در این بازار فعالیت میکنند باید قوانین و شرایط تعیین شده را رعایت کنند البته این شرایط نسبت به شرایطی که در بورس وجود دارد سادهتر است و سختگیری کمتری دارد.
شرکتهایی که در فرابورس فعالیت میکنند از مزایایی مانند تأمین مالی سریع، معافیتهای مالی، افزایش اعتبار و نقدشوندگی بیشتر سهام برخوردار هستند.
بازار فرابورس از چندین بخش تشکیل شده است که در آن عملیات خرید و فروش انواع اوراق بهادار، ارز و غیره صورت میگیرد. این بازار از هفت بازار تشکیل شده است که عبارتند از: بازار اول، بازار دوم، بازار پایه و بازار سوم. معاملات در فرابورس به صورت الکترونیکی و با استفاده از سیستمهای معاملاتی انجام میشود. همچنین، شرکتهای فعال در فرابورس باید اطلاعات مالی و عملکردی خود را در هر دوره منتشر کنند تا سرمایهگذاران بتوانند در مورد سرمایهگذاری خود تصمیمگیری کنند.
مدیریت فرابورس در تلاش است تا با فراهم کردن و ارائه خدمات کیفی و مکانیزه، بازار فرابورس را به یکی از مهمترین بازارهای سرمایه در منطقه تبدیل کند و برای افراد و شرکتها امکان دسترسی به ابزارهای مالی را فراهم کند.
فهرست مطالب:
ساختار فرابورس چگونه است
ساختار فرابورس ایران شامل چندین بازار است که هر کدام ویژگیها و شرایط خاص خود را دارند. این بازارها عبارتند از:
بازار اول ، بازار دوم، بازار پایه (شامل بازار پایه زرد، بازار پایه نارنجی و بازار پایه قرمز)، بازار سوم یا بازار عرضه، بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SME)، بازار دارایی فکری و بازار مشتقات. هر یک از این بازارها شرایط و قوانین خاص خود را برای پذیرش و معامله اوراق بهادار دارند.
بازار اول
بازار اول فرابورس یکی از بازارهای زیرمجموعه فرابورس است در این بازار، معاملات سهام شرکتهای سهامی عام و واحدهای صندوقهای سرمایهگذاری پذیرفته میشوند. چند مورد از شرایط پذیرش در بازار دوم فرابورس عبارتند از: حداقل 2 سال در صنعت مورد نظر فعالیت داشته باشد، حداقل 10 درصد از سهام ثبت شده آن شناور باشد، حداقل تعداد سهامداران 200 نفر، آخرین سرمایۀ ثبت شده آن حداقل 10 میلیارد ریال باشد.
بازار دوم
بازار دوم فرابورس یکی از بازارهای زیرمجموعه فرابورس است که در آن به معامله سهام شرکتهای سهامی عام پرداخته میشود. شرایط پذیرش در این بازار نسبت به بازار اول فرابورس انعطاف بیشتری دارد و شرکتهایی که تازه تاسیس شدهاند یا قصد تبدیل به سهامی عام را دارند، میتوانند در این بازار فعالیت کنند. چند مورد از شرایط پذیرش در بازار دوم فرابورس عبارتند از: حداقل 1 سال در صنعت مورد نظر فعالیت داشته باشد، حداقل ۵ درصد از سهام ثبت شده آن شناور باشد، آخرین سرمایۀ ثبت شده آن حداقل 1 میلیارد ریال باشد و … .
بازار سوم
در این بازار، اوراق مشارکت شرکتهای سهامی خاص معامله میشود. بازار سوم یا بازار عرضه یکی از بازارهای فرابورس ایران است که در آن اوراق بهادار شرکتهایی که شرایط پذیرش در بورس یا بازارهای دیگر فرابورس را ندارند، عرضه شوند. در این بازار، سه نوع عرضه انجام میشود: عرضه یکجا، عرضه خرد و پذیره نویسی. عرضه یکجا مربوط به عرضه اوراق از طرف سهامدار عمده است در حالیکه عرضه خرد مربوط به جمع آوری اوراق از سهامداران جزء است. پذیره نویسی نیز مربوط به پذیره نویسی انواع اوراق بهادار مانند سهام، اوراق مشارکت و … است.
بازار پایه
بازار پایه فرابورس یکی از بازارهای زیرمجموعه فرابورس ایران است که شرکتهایی که شرایط پذیرش در بورس یا بازارهای دیگر فرابورس را ندارند، میتوانند اوراق بهادار خود را عرضه کنند. این بازار به منظور عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران، به فعالیت میپردازد. در بازار پایه فرابورس، سهام شرکتها نسبت به اوراق بهادار بسیار کمتر مورد توجه قرار میگیرد.
این بازار به سه بازار زرد، نارنجی و قرمز تقسیم میشود که هر کدام دارای شرایط خاصی هستند. در این بازار برای شرکتهای کوچک و متوسط امکان جذب سرمایه و توسعه فعالیت فراهم شده است.
بازار دارایی فکری
یکی از بازارهای زیرمجموعه شرکت فرابورس ایران است که با عنوان بورس ایده نیز شناخته میشود. فعالیت در این بازار در سال ۱۳۸۹ با تصویب قانون حمایت از حقوق مالکیت صنعتی آغاز شد. این بازار در فرابورس بعد از اینکه مراحل قانونی و تهیه زیرساختهای لازم به پایان رسید، در سال ۱۳۹۵ فعالیت خود را آغاز کرد.
در این بازار زمینهای فراهم شده تا مخترعان و مبتکران بتوانند ایدهها و اختراعات خود را به مرحله تجاریسازی برسانند و کسب درآمد کنند. در این بازار، اوراق بهادار براساس دارایی فکری عرضه و معامله میشوند. دارایی فکری شامل حق ثبت اختراع، نشان تجاری، طرحهای صنعتی، حق انحصاری اثر، تحقیق بنیادی و کاربردی و … میباشد. شرکتهای کوچک و متوسط نیز میتوانند در بازار داراییهای فکری به فعالیت بپردازند. همچنین، این بازار این امکان برای شرکتها وجود دارد که از داراییهای فکری دیگران نیز بهرهمند شوند، مانند خرید حقوق مالکیت صنعتی دیگران. بازار داراییهای فکری در کشور ما هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد، بنابراین فرصتهای زیادی برای شرکتهای کوچک و متوسط در این بازار وجود دارد.
بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SME)
بازار SME یکی از بازارهای زیرمجموعه فرابورس ایران است که برای شرکتهای کوچک و متوسط فعالیت میکند. در این بازار، شرکتهای کوچک و متوسط میتوانند سهام خود را در قالب یک ارائه عمومی اولیه (IPO) یا از طریق صدور سهام خود در بازار دوم به فروش برسانند. با توجه به اینکه شرکتهای کوچک و متوسط در اقتصاد کشورها، نقش اساسی دارند، ورود به بازار SME منجر به افزایش سرمایهگذاری و توسعه کسبوکار میشود. این بازار از دو تابلوی رشد و دانشبنیان تشکیل شده است. با این حال، برای ورود به این بازار، شرکتها باید موارد مالی و قانونی را برآورده کنند و برای این منظور نیاز به کمک مشاورههای مالی و حقوقی دارند.
بازار مشتقات
بازار مشتقات فرابورس یکی از بازارهای مالی است که در آن معاملات بر اساس ابزارهای مشتقه صورت میگیرد. قرارداد آتی، قرارداد اختیار معامله از ابزارهای مشتقهای هستند که در حال حاضر در بازار مشتقات فرابورس وجود دارند. این ابزارها ارزششان از ارزش دیگر داراییها مانند سهام، نرخ بهره، کالا و شاخص سهام، مشتق میشود. چند نمونه این قراردادها عبارتند از: قرارداد آتی سهام، قرارداد آتی شاخص، قرارداد آتی کالا، قرارداد آتی نفت خام، قرارداد آتی نقره، قرارداد آتی طلا، قرارداد آتی سکه، قرارداد آتی نرخ بهره، قرارداد اختیار خرید سهام و قرارداد اختیار فروش سهام.
برای سرمایهگذاری در بازار مشتقات فرابورس، نیاز به کد بورسی دارید و از طریق نرمافزارهای معاملاتی مانند تابلو، تابلویار، تابلونت و … میتوانید به این بازار دسترسی پیدا کنید. سپس باید ابزارهای مشتقهای که در این بازار عرضه شدهاند را شناسایی و با استفاده از استراتژیهای مختلف، معاملات خود را انجام دهید. شرایط و مقررات بسته به نوع ابزار مشتقهای که انتخاب میکنید، متفاوت است.
مزایای عضویت شرکتها در فرابورس
عضویت شرکتها در فرابورس ایران مزایای مختلفی برای آنها به همراه دارد. بعضی از این مزایا عبارتاند از:
تأمین مالی: عضویت در فرابورس به شرکتها این امکان را میدهد منابع مالی خود را از طریق عرضه سهام به سهامداران عمومی را تأمین کنند. این امر به شرکتها کمک میکند تا برای توسعه و رشد بیشتر، سرمایهگذاری کنند.
معافیت مالیاتی: یکی از مزایای فرابورس معافیت مالیاتی است. این معافیت برای تمام شرکتهای فعال در فرابورس به جز شرکتهای بازار پایه در نظر گرفته شده است. براساس قانون، شرکتهایی که سهام آنها در فرابورس معامله میشود، از ۱۰ درصد مالیات بر درآمد حاصل از فروش سهام خود معاف هستند. البته شرکتهای بازار پایه شمل این معافیت نمیشوند. همچنین اگر شرکت دارای حداقل ۲۰ درصد سهام شناور و آزاد باشد، از ۲ برابر معافیت مالیاتی بهرهمند میشود
افزایش ارزش شرکت: عضویت در فرابورس باعث میشود تا شرکتها در میان سهامداران و سرمایهگذاران بیشتر شناخته شوند. افزایش شناخت میتواند منجر به اعتماد سهامداران و سرمایهگذاران شود که در نتیجه باعث افزایش اعتبار شرکت و سرمایهگذاری در آن میشود.
امکان وثیقه گذاری سهام در فرابورس : شرکتهایی که سهام آنها در فرابورس پذیرفته شده است، میتوانند سهام خود را به عنوان وثیقه قرار داده و در ازای آن تسهیلات دریافت کنند. این امکان به شرکتها کمک میکند از منابع مالی بانکی به راحتی بدون نیاز به فروش سهام خود، استفاده کنند.
شرایط پذیرش آسان : یکی از مزایای بازار فرابورس برای شرکتها، عدم سختگیری در پذیرش است. به این معنی که شرکت هایی که تصمیم ورود به بازار سرمایه و افزایش سرمایه خود را دارند، اما شرایط پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران را ندارند، می توانند با ضوابط و معیارهای فرابورس که سختگیری کمتری شده، برای پذیرش در فرابورس ایران اقدام کنند. بازار فرابورس، به شرکتها فرصتی میدهد تا از طریق عرضه اوراق بهادار به جذب سرمایه بپردازند.
امکان خروج از فرابورس یا تغییر بازار: برای شرکتهای عضو فرابورس امکان خروج از فرابورس یا تغییر بازار وجود دارد. به عنوان مثال اگر یک شرکت تصمیم بگیرد بهطور کلی از فرابورس خارج شود، فرآیندی برای آن در نظر گرفتهشده است که باعث سهولت روند خروج از بازار میشود. همچنین اگر یک شرکت بخواهد از یک بازار به بازاری دیگر منتقل شود، مثلاً از بازار دوم به بازار اول یا از فرابورس به بورس، میتواند با رعایت شرایط و مقررات موجود، اقدام به این کار کند. البته باید توجه داشت که هزینهها و محدودیتهایی برای خروج یا تغییر بازار وجود دارد که به نوع بازار و شرکت بستگی دارد.
مزایای سرمایهگذاری در فرابورس
سرمایهگذاری در فرابورس، برای سرمایهگذاری در بازار سرمایه بسیار پرطرفدار است و مزایای زیادی دارد. در ادامه به برخی از این مزایا اشاره میشود
افزایش قدرتخرید: با سرمایهگذاری در بازار بورس، سرمایهگذاران میتوانند قدرت خرید بیشتری به دست آورده و به خرید سهام و دیگر اوراق بهادار بپردازند..
افزایش سرمایه: سرمایهگذاری در فرابورس، میتواند برای سرمایهگذاران منجر به افزایش سرمایه و درآمد شود. البته این امر مستلزم تحلیل و بررسیهای دقیق در خصوص داراییهای مختلف، میباشد تا سرمایهگذاران بتوانند به سود خوبی دست یابند.
تنوع در سبد سرمایهگذاری: با سرمایهگذاری در فرابورس، سرمایهگذاران میتوانند با تنوع بیشتر در سبد سرمایهگذاری خود ریسک سرمایهگذاری را کاهش دهند. سرمایهگذاری در داراییها و بخشهای مختلف صنعتی، اقتصادی و حتی بینالمللی باعث میشود سرمایهگذاران خطر ریسک سرمایهگذاری خود را بین داراییهای مختلف تقسیم کنند
شفافیت بازار: بازار فرابورس به دلیل شفافیت بالا، به سرمایهگذاران کمک میکند تا به راحتی اطلاعات مورد نیاز خود را درباره شرکتها و صنایع مختلف جستجو کنند و تصمیمگیریهای بهتری انجام دهند. در فرابورس ایران، بر اساس قوانین و مقررات شرکتهایی که در بازار سرمایه حضور دارند، باید اطلاعات مختلف درباره شرکت و عملکرد آن را منتشر کنند. همچنین، در فرابورس، قیمت داراییها به صورت شفاف و با قیمتگذاری بر اساس عرضه و تقاضا مشخص میشود که باعث میشود سرمایهگذاران تصمیمگیری بهتری در مورد سرمایهگذاری در بازار فرابورس داشته باشند.
سرمایهگذاری در بازار بورس، ریسکهایی نظیر ریسک بازار و ریسک شرکتی را به همراه دارد. به همین دلیل، بهتر است که قبل از سرمایهگذاری در بازار بورس، اطلاعات لازم را کسب کرده و با مشاوران مالی و حسابداری باتجربه مشورت کنید.
مراحل سرمایهگذاری در فرابورس
برای سرمایهگذاری در فرابورس مانند بورس، نیاز به یک کد معاملاتی یا بورسی دارید و مراحل زیر را باید انجام دهید:
-برای دریافت کد معاملاتی باید ابتدا در سامانه سجام که یک سامانه جامع ثبت اطلاعات مشتریان در بازار سرمایه است ثبت نام کنید. تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که تصمیم به حضور در بازار سرمایه را دارند باید در این سامانه ثبت نام و احراز هویت کنند.. پس از تکمیل مراحل ثبت نام و تایید، کد معاملاتی و شماره حساب معاملاتی خود را دریافت خواهید کرد. شما می توانید از این کدها برای معامله اوراق بهادار در بورس استفاده کنید.
– سپس به صورت آنلاین یا حضوری در یکی از شرکت های کارگزاری رسمی ثبت نام کنید و کد بورسی خود را دریافت کنید. کد بورسی یک شناسه یکتا مخصوص هر سرمایهگذار است.
– بعد از دریافت کد بورسی باید یک حساب کاربری در سامانه معاملاتی فرابورس ایجاد کنید. با استفاده از این حساب کاربری شما امکان دسترسی به بازار فرابورس و خرید و فروش سهام را خواهید داشت. برای این منظور، باید به یکی از شرکتهای بورسی مراجعه کرده و فرمهای مورد نیاز را تکمیل کنید.
– سپس باید حساب کاربری خود را شارژ کنید. برای این منظور می توانید از طریق حواله بانکی یا واریز نقدی به حساب کارگزاری خود، مبلغ مورد نظر خود را واریز کنید.
– حالا میتوانید با استفاده از سامانه معاملاتی فرابورس با تحلیل و بررسی داراییهای مختلف، نمادهای مورد نظر خود را جستجو و انتخاب کنید.
– پس از انتخاب دارایی، باید سفارش خرید و یا فروش آن دارایی را ثبت کنید. برای این منظور، باید اطلاعات مربوط به دارایی انتخاب شده و حجم و قیمتی که میخواهید سفارش دهید را وارد کنید.
-پس از صدور سفارش، باید منتظر تأیید سفارش خود باشید. در صورتی که سفارش شما توسط بازار فرابورس با قیمت و حجم مورد نظر تأیید شود، معامله انجام شده و سهم یا دارایی خریداری شده به حساب شما منتقل میشود.
بازارهای زرد و نارنجی و قرمز در بازار پایه
تابلوهای زرد و نارنجی و قرمز در بازار پایه فرابورس، سه تابلویی هستند که شرکتهای مختلف را بر اساس شرایط مختلفی مانند ارائه اطلاعات، صورتهای مالی، اظهار نظر حسابرس، وضعیت ورشکستگی و انحلال و … دستهبندی میکنند.
هر کدام از این تابلوها شرایط و معیارهای خاص خود را دارند:
- تابلوی زرد
شرکت هایی که تقاضای پذیرش در فرابورس ندارند ولی به دلیل الزام قانونی باید در این بازار قرار گیرند و در بازار پایه زرد ثبت شوند. این بازار نسبت به دو بازار پایه دیگر ریسک کمتری دارد و دامنه نوسان روزانه سهام در این بازار ۳ درصد است.
- تابلوی نارنجی
شرکتهایی که در سازمان بورس ثبت شدهاند، اما شرایط پذیرش در بازار بورس یا بازار اول و دوم فرابورس را ندارند در این بخش قرار میگیرند. این بازار نسبت به پایه قرمز ریسک کمتری دارد و دامنه نوسان روزانه سهام در این بازار ۲ درصد است.
- تابلوی قرمز
شرکتهایی که قبلاً در بازار بورس و یا بازار اول دوم فرابورس پذیرفته شدهاند، اما پس از مدتی این شرایط را از دست دادهاند، بنابراین پذیرش آنها در بازارهای مذکور لغو شده و به بازار پایه قرمز انتقال داده خواهند شد. این شرکتها دچار ورشکستگی شدهاند یا رای انحلال آنها توسط مراجع قضایی یا مجمع فوق العاده صادر شده است . دامنه نوسان روزانه سهام در این بازار ۱ درصد است. این بازار نسبت به بازار زرد و نارنجی ریسک بیشتری دارد.
کدام بازار فرابورس بیشترین ریسک را دارد
ریسک در بازار فرابورس به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع سهام، شرکتهای موجود در آن بازار، عملکرد اقتصادی کلان و عوامل دیگر. با توجه به ویژگیهای بازارهای اول، دوم، سوم و پایه فرابورس، هر کدام از این بازارها دارای ریسکهای خاص خود هستند. اما به طور کلی در بازارهایی که حجم معاملات بالاست و قدرت خرید و فروش قویتر است، ریسک بیشتری وجود دارد. به علاوه، بازارهایی هستند که به دلیل وجود عواملی مانند سیاسی، اقتصادی یا جنگی پایداری نسبتاً کمتری دارند. البته برای اینکه ریسک سرمایه گذاری را کاهش داد، سرمایهگذار میتواند از روشهایی مانند تنوع در سبد سرمایهگذاری، تحلیل بنیادی و فنی و به کارگیری ابزارهای مدیریت ریسک مانند فروش خودکار و استفاده از توافقات خرید و فروش استفاده کنند.
بازار اول به عنوان بزرگترین و معروفترین بازار سهم در یک کشور، شناخته میشود. در این بازار، شرکتهای بزرگ و پایداری که دارای عملکرد و سابقه مالی خوب هستند فعالیت میکنند و به طور قطع دارای کمترین ریسک است. این شرکتها عموماً شاخص بازار را تشکیل می دهند. با این حال، تغییرات در روند اقتصادی یا سیاسی کشور ممکن است تغییرات ناگهانی در بازار اول ایجاد کند.
در بازار دوم فرابورس، شرکتهای کوچکتری فعالیت میکنند و داراییهای مالی قابل معامله دارند. به دلیل اینکه شرکتهایی که در بازار دوم فعالیت میکنند کوچکتر هستند، بازار دوم نسبت به بازار اول دارای ریسک بیشتری است.
در بازار سوم فرابورس، که شرکتهای کوچکتری در آن فعالیت میکنند بیشتر معاملات به صورت نوسانی صورت میگیرد. در نتیجه بازار سوم دارای ریسک بیشتری نسبت به بازارهای اول و دوم است
در بازار پایه نیز که بازار OTC مشهور است شرکتهایی که نمی توانند به بازار اول یا دوم وارد شوند یا در حال رشد هستند، فعالیت میکنند و معاملات انجام می شود. به دلیل اینکه این شرکتها فعالیت کمتری در بازار دارند و همچنین به دلیل عدم الزام به اطلاعات شفاف، این بازار دارای ریسک بیشتری است. همچنین حجم بالای معاملات در بازار پایه فرابورس و نوسانات شدید در قیمتها یکی دیگر از عواملی است که ریسک این بازار را بیشتر میکند. بازار پایه فرابورس ارتباط مستقیم با وضعیت اقتصادی کشور دارد و هر تغییری در اقتصاد کشور، ممکن است تأثیر قابل توجهی بر روی بازار پایه فرابورس بگذارد.
برای کاهش ریسکهای سرمایهگذاری، بهتر است سرمایهگذاران با تحلیل و بررسی دقیق بازار، تصمیمات خود بگیرند و در صورت نیاز، از خدمات مشاوره سرمایهگذاری استفاده کنند.
سؤالات متداول
برای خرید و فروش در فرابورس، نیاز به داشتن دانش خاصی دارم؟
برای خرید و فروش دارایی در فرابورس، باید دانش کافی در زمینه بازار سرمایه و حوزهی مورد نظر داشته باشید. همچنین، باید نسبت به قوانین و مقررات بازار سرمایه و فرابورس آشنا باشید.
اگر شما یک سرمایهگذار تازهکار هستید، بهتر است کتابها و مقالات مربوط به بازار سرمایه را مطالعه کنید تا با اصول و روشهای سرمایهگذاری و عملکردهای بازار سرمایه آشنا شوید. همچنین، میتوانید با افرادی که تجربه فعالیت در بازار سرمایه را دارند مشورت کنید و دانش خود را افزایش دهید تا در بهترین شرایط در بازار سرمایه و فرابورس فعالیت کنید.
به صورت کلی، برای شرکت در فرابورس و خرید و فروش در این بازار، نیاز به دانش و تجربه کافی در این زمینه دارید و این موضوع به شما کمک میکند تا بهترین تصمیمات را در خصوص سرمایهگذاریها بگیرید.
برای شرکت در فرابورس نیاز به حساب بانکی خاصی دارم؟
برای شرکت در فرابورس و خرید و فروش اوراق بهادار و سایر داراییها در این بازار، به حساب بانکی خاصی نیاز دارید. برای این کار، ابتدا باید در یکی از بانکهایی که مجاز به فعالیت در فرابورس است، یک حساب بانکی باز کنید. با استفاده از این حساب، میتوانید به صورت آنلاین یا حضوری در این بازار خرید و فروش انجام دهید.
بانکهایی مانند بانک ملت، بانک صادرات، بانک تجارت و بانک مسکن و… مجاز به ارائه خدمات در بازار فرابورس هستند . البته، ممکن است تعدادی از بانکها شرایط خاصی برای باز کردن حساب بانکی به منظور شرکت در فرابورس داشته باشند که بهتر است در این مورد با بانک خود تماس بگیرید و شرایط را قبل از باز کردن جساب، بررسی کنید.
نظرات کاربران