اوراق مرابحه چیست

اوراق مرابحه چیست

اوراق مرابحه، یک ابزار مالی اسلامی است که بر اساس قرارداد مرابحه برای جذب منابع مالی به صورت حلال و بدون ربا استفاده می‌شوند. قرارداد مرابحه نوعی فروش با سود مشخص است که فروشنده قیمت تمام شده کالا را به خریدار اعلام می‌کند و در ازای آن سودی را درخواست می‌کند. طرف صادر کننده این اوراق، یک دارایی مانند ملک را به یک شخص حقیقی یا حقوقی واگذار می‌کند. سپس با استفاده از این دارایی به عنوان تضمین، اوراق به نام همان شخص حقیقی یا حقوقی صادر می‌شود. در نهایت، پس از فروش این اوراق به سرمایه گذاران، درآمد حاصل از این کار به صاحب دارایی پرداخت می‌شود.

اگر بخواهیم به صورت تخصصی تر صحبت کنیم، در بازار اوراق مرابحه، ابتدا از سوی بانک‌ها و نهادهای مالی، اعتبارات وام‌های مسکن صادر می‌شود. سپس این اعتبارات در قالب بسته‌های اوراق بهادار، به فروش می‌رسند. در نهایت، سرمایه‌گذاران در این بسته‌های اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند.

همانطور که می‌دانید در مدل سنتی، بانک‌ها و نهادهای مالی، معمولاً اعتبارات وام مسکن را با بهره نسبتاً کم، به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم، ارائه می‌دهند. ولی در مدل اوراق مرابحه، بانک‌ها با صدور اوراق بهادار، برای تأمین سرمایه مورد نیاز خود از سرمایه‌گذاران استفاده می‌کنند. سرمایه‌گذاران نیز با خرید این اوراق بهادار، به‌عنوان مالک حقوقی اعتبارات وام‌های مسکن، درآمد ثابتی را خواند داشت.

اوراق مرابحه، به دلیل دارا بودن مشخصات ویژه‌ای همچون پایداری و بازدهی بالا، جزء محبوب‌ترین اوراق بهادار در بازار مالی هستند. همچنین، اوراق مرابحه، به‌عنوان یکی از مهمترین منابع تأمین مالی در بازار مسکن، نقش مهمی در توسعه و رشد اقتصادی بعضی از کشورها داشته‌اند.

به طور کلی، اوراق مرابحه به عنوان یک ابزار مالی حلال و بازدهی بالا می‌توانند جذابیت بسیاری برای سرمایه‌گذاران داشته باشند و معمولاً، اوراق مرابحه با استفاده از اصول شریعت اسلامی برای جذب منابع مالی استفاده می‌شوند. با این حال، این نوع اوراق در کشورهای دیگر نیز وجود دارد و می‌تواند توسط بانک‌ها یا شرکت‌های دیگر نیز صادر شود و دارای چهار نوع هستند: تأمین مالی، رهنی، تأمین نقدینگی و تأمین سرمایه شرکت‌های تجاری.

انواع اوراق مرابحه

 تأمین مالی: در این نوع، یک شرکت یا سازمان به عنوان واسطه عمل می‌کند و اوراق را به اندازه سرمایه مورد نیاز دولت یا شخص منتشر و فروخته و با سود آن را به صورت اقساط دریافت می‌کند

رهنی: در این نوع، دولت یا شخص یک دارایی را به عنوان ضمانت به شرکت واسطه می‌دهد و در ازای آن اوراق را دریافت می‌کند. در صورت عدم پرداخت اقساط، شرکت واسطه حق دارد دارایی ضمانت را بفروشد.

تأمین نقدینگی: در این نوع، شرکت واسطه با خرید دارایی‌های قابل فروش (مانند کالا، سهام، طلا و …) از دولت یا شخص، اوراق را به آن‌ها منتقل می‌کند. سپس شرکت واسطه با فروش دارایی‌های خود در بازار، نقدینگی را تأمین می‌کند.

تأمین سرمایه شرکت‌های تجاری: در این نوع، شرکت‌های تجاری برای تأمین سرمایه خود، اوراق را به فروش می‌رسانند. خریداران اوراق به صورت مشارکت در سود و زیان شرکت دخالت دارند.

چه کشورهایی از اوراق مرابحه استفاده می‌کنند

 معمولاً کشورهایی با نظام بانکی اسلامی از اوراق مرابحه استفاده می‌کنند، به عنوان مثال مالزی، سنگاپور، ترکیه، پاکستان، بحرین، سودان، عربستان سعودی، قطر و ایران. همچنین کشورهای دیگری مانند کویت و امارات متحده عربی نیز از اوراق مرابحه استفاده می‌کنند. در کل، استفاده از اوراق مرابحه در کشورهای اسلامی به دلیل رعایت اصول شرعی و جلوگیری از فرار از پرداخت بدهی‌ها در بین افراد و شرکت‌ها بسیار رایج است.

همچنین، بسیاری از کشورهای دیگر نیز از اوراق مرابحه به‌عنوان ابزاری برای تأمین مالی در بازار مسکن استفاده می‌کنند.

ارکان حقیقی و حقوقی در اوراق مرابحه

اوراق مرابحه شامل دو رکن حقیقی و حقوقی هستند و به عنوان ابزاری برای جذب منابع مالی در صنعت بانکداری و سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این رابطه، ارکان حقیقی و حقوقی در اوراق مرابحه به صورت زیر شناخته می‌شوند:

 ارکان حقیقی یا عینی

این افراد شامل صاحبان اصلی اوراق مرابحه هستند که تمام یا بخشی از پول خود را به عنوان سرمایه گذاری در این اوراق قرار داده‌اند.

ارکان حقوقی

این ارکان شامل شرکت‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بانک‌ها هستند که به عنوان ناشر اوراق مرابحه عمل می‌کنند. آنها با جذب سرمایه از ارکان حقیقی، منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند و به عنوان مرابحه‌گذاران نهایی به ارکان حقیقی، بازده مورد انتظار را پرداخت می‌کنند. این ارکان مواردی مثل نام و شناسه اوراق مرابحه، نوع و میزان بهره، شرایط پرداخت بهره، تضمین‌هایی که برای ایجاد اعتماد سرمایه‌گذار در اوراق مرابحه قرار می‌گیرد و همچنین شرایط قرارداد بین طرفین (مانند قرارداد وام) را شامل می‌شود.

به طور کلی، ارکان حقوقی اوراق مرابحه نشان دهنده تعهدات مالی صادرکننده اوراق مرابحه و حقوق سرمایه‌گذاران هستند. در حالی که ارکان حقیقی نشان دهنده ویژگی‌های فیزیکی اوراق مرابحه و قابلیت انتقال آن‌ها به دیگران هستند.

ارکان حقیقی و حقوقی در اوراق مرابحه عبارتند از:

بانی

شخص حقیقی یا حقوقی که انتشار اوراق را با هدف تأمین مالی خود درخواست می‌کند. بانی می‌تواند دولت، شهرداری، موسسات دولتی یا حتی بنگاه‌های خصوصی باشد.

ناشر (واسط)

شخص حقوقی که اوراق را به نمایندگی از بانی منتشر و به سرمایه‌گذاران واگذار می‌کند. ناشر معمولا یک شرکت تأمین سرمایه، بانک یا مؤسسه مالی است و به عنوان ارکان حقوقی، به دنبال تأمین منابع مالی مورد نیاز خود هستند.

سرمایه‌گذار (خریدار)

شخص حقیقی یا حقوقی که اوراق را خریداری و به صورت مشاع، صاحب دارایی یا دین مربوط به قرارداد مرابحه می‌شود و معمولاً به دنبال سودآوری و درآمدزایی هستند.

فروشنده (تولیدکننده)

شخص حقوقی که کالای مورد نظر بانی را تولید یا عرضه می‌کند. فروشنده کالای خود را به صورت نقد به واسط فروخته و در فرآیند انتشار اوراق دخالت دیگری ندارد.

کالا

دارایی ملموس یا غیرملموس که بانی قصد خرید آن را دارد و پشتوانه اوراق مرابحه است. کالا باید قابل تحویل، قابل تعیین، قابل فروش و قابل تملک باشد.

سود

مبلغ اضافه‌ای که بانی باید به سرمایه‌گذار پرداخت کند و نسبت آن به قيمت تمام‌شده کالا در زمان خرید تعيين مي‌شود

تأثیر اوراق مرابحه بر توسعه بازار مالی اسلامی

این اوراق با رعایت اصول و قوانین در چهارچوب اسلامی طراحی شده‌اند و دارای بازدهی ثابت و قابل فروش در بازار ثانویه هستند. اوراق مرابحه می‌توانند تأثیر مثبتی بر توسعه بازار مالی اسلامی داشته باشند همچنین، به‌عنوان یکی از محصولات مالی اسلامی، می‌تواند سرمایه‌گذاران مسلمان را به بازار مالی جذب کند و به توسعه بیشتر بازار مالی اسلامی کمک کند.

برخی از تأثیرات مثبت اوراق مرابحه عبارتند از:

• افزایش تنوع و جذابیت ابزارهای مالی: اوراق مرابحه با داشتن سود ثابت و پایین‌تر بودن ریسک آن نسبت به سایر اوراق بهادار، گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاران حفاظت‌گرا هستند. همچنین، با توجه به انواع مختلف اوراق مرابحه که برای تامین مالی، نقدینگی، سرمایه و رهن طراحی شده‌اند، سطح عمق و گستردگی بازار مالی را افزایش می‌دهند.
• افزایش تامین منابع برای پروژه‌های غیرانتفاعی: اوراق مرابحه می‌توانند نقش مؤثری در تأمین منابع برای پروژه‌های غیرانتفاعی دولت، سازمان‌ها و بخش خصوصی نیز داشته باشند. به عنوان نمونه، دولت می‌تواند با استفاده از اوراق سلف، منابع لازم برای پروژه‌های عمرانی، رفاهی و خدمات عمومی را تأمین کند.
• افزایش همخوانی با قوانین بانکداری اسلامی: اوراق مرابحه با رعایت قوانین شرع و حقوق اسلام، نظام بانکداری و مالی کشور را به سمت الگوی اسلامی هدایت می‌کنند. به عنوان مثال، با جلوگیری از فعالیت‌های سودآگرانه، سفته‌بازی، فروش سوري و استفاده از ربا. برای مثال در این روش، سرمایه‌گذاران، سود خالص از طریق تقسیم سود و زیان‌های به دست آمده از پروژه‌های مرتبط با اوراق بهادار را دریافت می‌کنند.

با توجه به مجاز نبودن سود خرد مبتنی بر فرعی بودن پول در اسلام، اوراق مرابحه در بازار مالی اسلامی به شکل اوراق بهادار اسلامی توسعه یافته‌اند.

در کنار این‌ها، توسعه بازار اوراق مرابحه اسلامی می‌تواند به نوبه خود به توسعه بازار مسکن اسلامی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی در کشورهای اسلامی هم کمک کند. با تأمین منابع مالی مناسب برای پروژه‌های مسکن و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، این بازارها می‌توانند رشد و توسعه بیشتری را تجربه کنند.

بررسی عملکرد و بازده اوراق مرابحه در بورس ایران

عملکرد و بازده اوراق مرابحه در بورس ایران به شرح زیر است:

 اوراق مرابحه یکی از انواع اوراق بدهی در بازار سرمایه ایران است که دارای چهار نوع تامین مالی، رهنی، تامین نقدینگی و مرابحه تامین سرمایه شرکت های تجاری است. اوراق مرابحه دارای بازدهی ثابت و پیش‌پرداختی هستند که در بازار ثانویه قابل معامله هستند. بازده اوراق مرابحه براساس قیمت تمام‌شده کالا و سود مورد نظر بانی در زمان خرید تعیین می‌شود.

 این اوراق به عنوان یک روش تامین مالی برای دولت، شهرداری، موسسات دولتی و بنگاه‌های خصوصی استفاده می‌شود. این اوراق با پشتوانه دارایی‌های ملموس یا غیرملموس منتشر می‌شوند و در صورت نبود پشتوانه کافی، بانک یا شرکت تأمین سرمایه به عنوان ضامن وارد عمل می‌شود

 اوراق مرابحه در بازار سرمایه ایران از سال ۱۳۹۴ شروع به انتشار شدند و تاکنون بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد ریال منابع مالی را تأمین کرده‌اند. بخش عمده‌ای از این منابع صرف پروژه‌های عمرانی، صنعتی، خدمات شهری و تولید نفت و گاز شده‌اند.

 اوراق مرابحه در بازار سرمایه ایران دارای رونق و پذیرش خوبی هستند و بازده آن‌ها نسبت به سپرده‌های بانکی و حتی سود سهام بالاتر است. همچنین اين نوع اوراق به دليل پشتيباني دولتي يا شخص ثالث ریسک كمتری دارد.

3. ریسک و بازده اوراق مرابحه: یک تحلیل مقایسه‌ای با سایر ابزارهای مالی اسلامی
4. استفاده از اوراق مرابحه در تأمین مالی پروژه‌های عمرانی و توسعه‌ای
5. بررسی عملکرد بازار اوراق مرابحه در کشورهای منتخب
6. اوراق مرابحه و نقش آن در توسعه پایدار و اقتصادی
7. مدیریت ریسک در سرمایه‌گذاری بر اوراق مرابحه
8. تحلیل تأثیر سیاست‌های نرخ بهره بر بازار اوراق مرابحه
9. اوراق مرابحه و تأثیر آن بر توزیع درآمدها در جوامع اسلامی
10. روند تکامل بازار اوراق مرابحه در کشورهای اسلامی: فرصت‌ها و محدودیت‌ها

تفاوت بازار صکوک و مرابحه

– بازار صکوک: به بازاری گفته می‌شود که در آن اوراق بهادار اسلامی (صکوک) بر اساس قراردادهای مختلف معامله می‌شوند. این اوراق به منظور تأمین مالی برای دولت، شهرداری، مؤسسات دولتی و بنگاه‌های خصوصی بکار گرفته می‌شوند.

– مرابحه: قرارداد فروشی است که به موجب آن فروشنده، قیمت تمام شده کالا، از جمله قیمت خرید و هزینه‌های حمل و نگهداری و سایر هزینه‌های مربوط را به اطلاع مشتری می‌رساند و بعد از آن با افزودن مبلغ یا درصدی به عنوان سود، به او می‌فروشد.

– اوراق مرابحه: این در واقع اوراق بهاداری هستند که دارندگان آن‌ها به صورت مشاع مالک دارایی مالی (دین) هستند که بر اساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. میزان بازدهی این اوراق ثابت بوده و معمولاً در بازار ثانویه قابل فروش هستند و با در نظر گرفتن شرایط بازار، قیمت آن‌ها ممکن است متغیر باشد.

در نتیجه، بازار صکوک شامل اوراق مرابحه و سایر اوراق بهادار اسلامی است، اما اوراق مرابحه فقط یک نوع از صکوک است که براساس قرارداد فروش با سود معین منتشر می‌شود.

 تأمین مالی

تأمین مالی در اوراق مرابحه یک ساختار تأمین مالی اسلامی است که هدف آن تأمین مالی بدون درگیر شدن با پرداخت بهره است که در قانون اسلامی حرام اعلام شده است. به طور کلی تأمین منابع مالی برای پروژه‌های مسکن و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی است که در یک معامله مرابحه، طرف تأمین کننده مالی یک دارایی را خریداری کرده و آن را به وام گیرنده با قیمت خرید اصلی به علاوه یک عنصر سود فروخته می شود. اما در ادامه به مفهوم اصطلاحات بکار رفته در تأمین مالی می‌پردازیم.

تأمین مالی در اوراق مرابحه: یک ساختار تأمین مالی اسلامی که شامل فروش یک دارایی با قیمت هزینه و سود است.

طرف تأمین کننده مالی: بانک یا هر نهاد دیگری که یک دارایی را خریداری کرده و به وام گیرنده می‌فروشد.

وام گیرنده: فرد یا سازمانی که دارایی را از طرف تأمین کننده مالی خریداری می‌کند.

قیمت خرید اصلی: قیمت پول نقد دارایی که طرف تأمین کننده مالی بابت آن پرداخت می‌کند.

عنصر سود: سود ثابت و قابل توافق بین طرف تأمین کننده مالی و وام گیرنده.

بهره: هزینه پول قرض داده شده که به زمان و نوسانات بازار بستگی دارد و در قانون اسلام حرام است.

اوراق مرابحه رهنی

اوراق مرابحه رهنی (MBS) یکی از انواع اوراق مرابحه است که برای تأمین مالی خرید خانه استفاده می شوند و با توجه به شرایط اقتصادی و بازار مسکن، به عنوان یک سرمایه‌گذاری محبوب به حساب می‌آیند. در این نوع اوراق ، املاک و مستغلات به عنوان تضمین به بانک رهن داده می‌شوند و شما باید قیمت هزینه و سود آن را پرداخت کنید و تا زمانی که تمام قسط های خود را پرداخت نکنید، مالک واقعی خانه نخواهید شد.

در صورتی که وام‌دهنده نتواند وام را بپردازد، بانک به عنوان صاحب ملک، می‌تواند اقدام به فروش آن کند.در هر صورت بهتر است که قبل از سرمایه‌گذاری در اوراق مرابحه رهنی، بازار مسکن و شرایط اقتصادی کشور مورد نظر را به دقت مورد بررسی قرار دهید. حتی باید مواردی مانند نوع اوراق مرابحه رهنی، نرخ بهره، ریسک، و هزینه‌های اداری و حقوقی را نیز در نظر بگیرید و بررسی کنید.

تأمین نقدینگی

تأمین نقدینگی در اوراق مرابحه یک روش مدیریت نقدینگی مطابق قوانین اسلامی است که با استفاده از سند رهن (بر اساس اصل رهن در شریعت) به بانک ها و نهادهای مالی اسلامی امکان دسترسی به نقدینگی را می دهد. بانک‌ها با صدور این اوراق بهادار، منابع نقدی را از سرمایه‌گذاران جذب کرده و با استفاده از آنها، وام‌های مسکن و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی را می‌پردازند.

برای تأمین نقدینگی در مرابحه، ابتدا باید به دقت بررسی کرد که فرد یا شرکتی که در حال سرمایه‌گذاری است، به چه میزان نقدینگی و با چه شرایطی نیاز دارد. در بعضی موارد، افراد می‌توانند از منابع شخصی خود برای تأمین نقدینگی استفاده کنند.

اما در صورتی که به نقدینگی بیشتری نیاز باشد، راه حل‌هایی مانند استفاده از تسهیلات بانکی، قرض‌الحسنه، یا انتشار اوراق بهادار مثل صکوک، امتیازات بهره‌وری و… وجود دارد. در هر صورت، تأمین نقدینگی باید با شرایط قانونی و شرعی مربوط به مرابحه سازگار باشد.

تأمین سرمایه شرکت‌های تجاری

تأمین سرمایه شرکت های تجاری در مرابحه یک روش تأمین مالی اسلامی است که با رعایت اصول شریعت، سرمایه گردشی، تأمین مالی تجارت و تأمین مالی خرید را برای شرکت های تجاری فراهم می کند. در مرابحه، شرکت‌های تجاری می‌توانند با ارائه دارایی‌های خود به بانک یا صندوق سرمایه‌گذاری تخصصی، برای تأمین سرمایه خود اقدام کنند. در این روش، دارایی‌های شرکت مانند کالا، خدمات، سند، سهام و غیره به عنوان تضمین به بانک یا صندوق سپرده می‌شود . بعد از دریافت وام، شرکت می‌تواند با استفاده از سرمایه دریافتی، کسب‌وکار خود را توسعه داده و سود بیشتری را کسب کند. در پایان مدت تعیین شده برای بازپرداخت وام، دارایی‌های شرکت که به عنوان تضمین به بانک سپرده شده بود، به شرکت بازگردانده می‌شود. این روش به شرکت های تجاری کمک می کند تا نقدینگی لازم برای انجام فعالیت های خود را داشته باشند.